Tijdens het verteringsproces worden chemische stoffen zoals ammoniak geproduceerd, die vanuit de darm in onze bloedbaan terechtkomen. Dit bloed gaat vervolgens naar de lever. In een gezonde lever worden de toxines omgezet in veiligere stoffen en door de nieren gefilterd. Bij het plassen worden ze uit het lichaam verwijderd. Bij cirrose verloopt dit proces echter niet meer zoals het hoort.

Dit betekent dat zich hoge ammoniakconcentraties in de bloedstroom ophopen en zich een weg door het lichaam banen. Zo komen ze via de bloed-hersenbarrière in de hersenen terecht.

Er zijn twee belangrijke gevolgen van een hoog toxinegehalte in de hersenen. 

• Een eerste gevolg is dat hersencellen opzwellen. Dit komt door waterabsorptie, wat een hoge druk veroorzaakt in de ruimte rond de hersenen en het ruggenmerg. 
• Een tweede gevolg is dat er schade ontstaat aan de signalen die tussen de hersencellen worden verzonden. Deze effecten leiden tot een hele reeks symptomen. 

Wanneer een lever ernstig beschadigd is, zoals bij cirrose, is hij niet langer in staat om de schadelijke toxines uit ons bloed te filteren.

Deze toxines blijven vervolgens door de bloedbaan stromen tot ze de hersenen bereiken, waar ze zich beginnen te verzamelen.

Na een tijdje beginnen deze toxines fysieke schade aan de hersenen toe te brengen en beïnvloeden ze zelfs de manier waarop we denken en handelen. Dit noemen we HE.

Om te beginnen kunnen de symptomen van HE heel subtiel zijn en gemakkelijk over het hoofd worden gezien. Maar naarmate de toxines zich in de hersenen blijven opstapelen, zullen de symptomen zich in meer uitgesproken episodes voordoen. Deze episodes kunnen in het begin mild zijn en beetje bij beetje erger worden, of ze kunnen plotseling optreden.

Er zijn veel mogelijke symptomen van HE en je kunt last hebben van slechts een paar of meerdere symptomen tegelijk. De symptomen kunnen fysiek, mentaal of een combinatie van beide zijn. De merkbare symptomen kunnen ook verschillen in de tijd.

Vroeg in het ziekteproces kunt je merken dat andere mensen je symptomen al eerder opmerken dan je.

Als je zelfs maar het vermoeden hebt dat je een van de volgende symptomen ervaart, spreek er dan onmiddellijk over met je arts. Zorg er ook voor dat je je vrienden en familie vertelt waar ze op moeten letten, want sommige symptomen kunt je zelf moeilijk zien.

 
Omdat veel van deze symptomen invloed hebben op je concentratie, is het niet aan te raden om te rijden wanneer je HE hebt, omdat het je en anderen in gevaar kan brengen. Praat erover met je arts als je zich zorgen maakt.

Om een Hepatische Encefalopathie (HE) vast te stellen zijn verschillende onderzoeksmethoden mogelijk. Naast het meten van het ammoniakgehalte kunnen er aanvullende testen worden gedaan. 

Er worden verschillende onderzoeken gebruikt om HE te diagnosticeren, maar het is voor je arts ook belangrijk dat hij andere mogelijke oorzaken van je symptomen kan uitsluiten om de diagnose van HE correct te stellen.

Voor de diagnose van HE zullen de artsen je gewoonlijk op tekenen van fysieke symptomen onderzoeken en tests uitvoeren om een diagnose te bevestigen.

Voor een lichtere vorm van HE

Een van de testen die gebruikt wordt, is ontworpen om mentale en fysieke vaardigheden te meten: geheugen, reactietijd, probleemoplossing en coördinatie. Een van de belangrijkste tests meet de continue reactietijd (CRT-test). Die meet de tijd die je nodig hebt om een knop in te drukken als reactie op een herhaald geluid.

Een ander type van test dat wordt gebruikt om HE te diagnosticeren zijn hersenscans. Een elektro-encefalografie (EEG) kan veranderingen in de hersenactiviteit detecteren. Computertomografie (CT-scan) of magnetische resonantiebeeldvorming (MRI-scans) van het hoofd kunnen bloedingen of andere ongewone veranderingen in de hersenen detecteren.

Voor meer gevorderde HE

Deze diagnose is gebaseerd op verder lichamelijk onderzoek door een specialist. Een deel van het proces is het uitsluiten van symptomen die door iets anders dan HE veroorzaakt kunnen worden. Sommige symptomen kunnen moeilijk op te sporen zijn in een lichamelijk onderzoek, maar desoriëntatie, dyspraxie (slechte coördinatie) en asterixis (onvrijwillige slagbewegingen van de handen) zijn zeer vaak aanwezig en meestal tekenen van meer gevorderde HE.

Strooptest App. op smartphone
Bij de Strooptest wordt de tijd gemeten die nodig is om snel iets te herkennen en te duiden. Deze test is door het gebruik via de smartphone vooral geschikt voor wat jongere mensen.

Vanaf de jaren 70 werd duidelijk dat de resultaten van verschillende testen bij patiënten met cirrose, die op het oog volledig normaal functioneerden, toch afwijkend bleken te zijn. Men noemde dit Minimale Hepatische Encefalopathie (MHE).

Daarna is in de afgelopen jaren steeds meer de vraag naar voren gekomen in hoeverre deze afwijkende testresultaten de kwaliteit van leven en het welbevinden van patiënten en hun familie beïnvloeden. Het is voor de behandelend arts echter maar beperkt mogelijk om deze wetenschap te vertalen naar de individuele patiënt. Vragen als: ’kan de patiënt met een MHE veilig autorijden of kan hij/zij een ingewikkelde machine blijven bedienen?’, zijn niet zo simpel te beantwoorden.

De adviezen moeten echt bruikbaar zijn voor de persoon en de omgeving in kwestie. Aan de ene kant wil men niet het risico lopen dat de bestuurder een gevaar op de weg wordt, maar het is ook niet goed om onnodig in te grijpen in iemands leven en werk. Uit onderzoek blijkt dat bij MHE het risico op verkeersongevallen echter wel verhoogd is. De ervaring in autorijden heeft wel invloed. Mensen met een MHE zijn er zelf altijd van overtuigd dat ze goed kunnen rijden. Internationaal zijn er geen richtlijnen voor rijbeperking/rijontzegging voor patiënten met een HE.

Het is belangrijk om HE, als complicatie van cirrose, met de patiënt en zijn familie te bespreken. Het moet duidelijk zijn voor de behandelaar hoe de patiënt voorheen functioneerde, welke werkzaamheden er door de patiënt worden verricht enzovoort. Hoe duidelijker het beeld is, des te beter kunnen risico’s worden ingeschat en is het wellicht verstandig om in elk geval bij risicovol werk de diagnose MHE te stellen en te vervolgen. Zo nodig kan dan in individuele gevallen gestart worden met therapie. Als het beeld HE duidelijker is, moeten ook alle andere aspecten van deze complicatie meer worden besproken.

Omdat HE gecompliceerd is met veel verschillende symptomen, zal de beste behandeling van verschillende factoren afhangen. Die omvatten onder andere:

• Welke symptomen je hebt
• Hoe ernstig je toestand is
• Welke zaken een episode kunnen uitlokken

Afhankelijk van het stadium van je ziekte kunt je met de juiste behandeling gelukkig wel beter worden van HE, dus het is belangrijk dat je zich aan deze behandeling houdt. De behandelingen kunnen de acute fase van HE verbeteren en nieuwe episodes voorkomen.

Toxine verminderende medicatie

Een behandeling met Lactulose verhoogt de stoelgangfrequentie en vermindert het ammoniakgehalte dat in de bloedsomloop kan terechtkomen.

Een antibioticum dat specifiek in de darmen werkt, kan bacteriën die ammoniak produceren tijdens de spijsvertering verminderen en zo ook het risico op HE-episodes verminderen. Dit antibioticum kan veel langer worden toegediend dan bij een normale infectie.

Het is belangrijk dat je altijd de bijsluiter leest en je medicatie inneemt zoals voorgeschreven door je arts. 

Telkens wanneer je een HE-episode meemaakt, bouwt de schade aan je hersenen zich op (zoals je vermogen om na te denken en dingen te onthouden), dus is het belangrijk om episodes te vermijden.

Het is belangrijk dat je zich houdt aan het behandelingsplan dat je arts je aanbeveelt. Sla geen doses medicatie over.

Dieet

Je moet een evenwichtig dieet volgen en zo goed mogelijk sporten. Je arts of diëtist kan je helpen om je voedingspatroon te wijzigen. 

Veel mensen met cirrose en Hepatische Encefalopathie (HE) zijn ondervoed. Dit uit zich met name in verminderde spiermassa en spierkracht. Dit kan gemeten worden met de zogenaamd hand-grip methode. Mensen met een cirrose hebben meer behoefte aan energie, maar de zin in eten ontbreekt. In tegenstelling tot wat vroeger werd gedacht is een voldoende opname van eiwitten in de voeding zeer belangrijk, ook bij HE. Een diëtiste kan hier mogelijk in adviseren.

Algemene adviezen:

• Reken op 30-40 Kcal/kg lichaamsgewicht per 24 uur, 
• Neem voldoende eiwitten, zo’n 1,2 tot 1,5 gr/kg lichaamsgewicht, waarvan de helft uit plantaardige eiwitten,
• Neem voldoende vezels, te vinden in groenten, fruit en volkorenproducten,
•  In overleg met de behandelaar kunnen multivitaminen worden overwogen, evenals een zink supplement.
• Eet zeer regelmatig kleine maaltijden en zorg ervoor dat in elke maaltijd eiwitproducten zitten. Laat tussen twee maaltijden nooit langer dan 5 à 6 uur zitten en eet iets lichts in de late avond. 

Een goede voeding kan Hepatische Encefalopathie (HE) deels voorkomen en verbeteren.

Kan ik meer ondersteuning krijgen?

Als HE ernstiger wordt, kunt je baat hebben bij de ondersteuning van een verzorger. Dit kan iemand zijn die je kent of een gezondheidswerker.

Misschien heb je ook veel emotionele steun nodig, van familie, vrienden. Vraag aan jouw arts waar je deskundig advies kan inwinnen. 

Raadpleeg steeds je arts voor volledige informatie.

© VHC Pagina update december 2022

De inhoud is gebaseerd op de informatie uit:

• de folder “hepatic-encephalopathy-guide” die door Norgine werd ontwikkeld.
• de website van de Nederlandse leverpatiëntenvereniging